Dünya ülkelerinin bağımsızlığa kavuşmaları tarihî bir süreçtir. XX.yüzyılın 90’lı yıllarına gelince, Doğu Avrupa’da ve günümüzdeki BDT ülkeleri topraklarında birçok yeni ülke bağımsızlığına kavuştu.
Yeni ülkeler bölgesel temaslarını geliştirerek yeni bir entegre sürecini başlattılar. Avrupa’daki Almanya Demokratik Cumhuriyeti (ADC), Macaristan, Romanya gibi eski sosyalist ülkeler coğrafî açıdan birbirlerine yakın iseler de birbirine benzemeyen gelişme yolunu izlediler. Bu bağlamda Moldova, Gürcistan, Ukrayna, Rusya, Kazakistan ve Kırgızistan için de aynı şey söylenebilir.
Özbekistan Cumhuriyeti seçtiği gelişme yolunda sabit bir şekilde ilerlerken bağımsızlığının 22 senesi boyunca iç ıslahatlardan elde ettiği sonuçları dünya kamuoyuna sunmuş bulunmaktadır.
Tabii ki bu konuda ülke başkanı, hükümet, yurt dışında bulunan büyükelçilikler, turizm şirketleri ve ticaret evleri ve medya tarafından önemli işler gerçekleştirildi.
Henüz sadece resmî belgelerde egemen bir ülke statüsüne sahip olan yeni ülkenin önünde dünya çapında siyasî ve iktisadî istikrara kavuşmuş bir ülke makamına sahip olmak gibi önemli bir vazife vardı. İşte böyle büyük amaca kavuşabilmek için ülke, cesur adımları gerçekleştirdi.
Böyle önemli bir aşamada (1991-2013 yıllar) medya tarafından ne tür işler geliştirildi? Neler çözümüne ulaştı? Neler çözümünü beklemektedir? Dünya medyasında bağımsız bir ülkenin statüsünü yükseltmek, ona sempati sağlayacak imaj vermek için daha neler yapılabilir?
Anlaşılmaktadır ki Özbekistan’da gazete, dergi, televizyon, haber ajansları tarafından yapılan işler, elde edilen başarılar ve çözülmesi gereken sorunları incelemek kaçınılmaz bir vazife arzetmektedir. Ayrıca ülkenin dünya medyasında tanıtılmasında katkı sağlayan yurt dışı medyalarının faaliyetini de hatırlamak lâzım.
Doğru, internet dünya hattının aktif hale gelmesiyle millî ve yurtdışı medya arasındaki sınırlar hissedilir derecede ortadan kalkmış oldu. Bunun sonucunda sadece başkentte değil, vileyetlerde de bulunan gazete, dergiler Özbekistan’ın dış imajını yaratma, millî haber dairesini oluşturma yolunda kendi katkılarını sağlamaktadır.
Gerçekten medya kavramı daha da genişlemiş oldu. Geleneksel haber mekanı ise derinden değişim gösterdi.
Özbekistan Cumhuriyeti cumhurbaşkanı İ.A.Kerimov’un vurguladığı gibi: “Dünya çapında olayların şiddetle gerçekleştiği bir dönemde çağdaş haber-iletişim teknolojilerinden, internetin sınırsız imkânlarından yararlanmaya hazır olmak; yayın, haber ve medyada, televizyon ve radyo alanlarında hizmet vermeye kendini adamış, yeterli bir uzman olmayı hedeflemiş ve bu yolda kendi geleceğini görmüş bir uzmanın faaliyetinin çekirdeğine dönüşmesi gerektiğini hepimiz iyi anlıyoruz.” (Kerimov İ.A., Yüksek Maneviyat, Yenilemez Bir Güçtür, Taşkent, Maneviyat Yayınevi, 2008).
Günümüzde iletişim hızı her zamankinden daha yüksektir. Rus bilim adamı İ.A.Vasilenko’nun kaydettiği gibi (Günümüzde Dünya Jeopolitikası, Мoskova, 2006) bugünkü koşullarda her ülkenin gücü ve etkisi haber alanındaki yerine göre değerlendirilir. Bu ne demektir? Demek ki günümüzde haberler çağdaş toplumun bütün boşluklarını doldurma gücüne sahiptir.
Ülkenin çıkarları iletişim araçları vasıtasıyla ifade edilir. İletişim araçları vasıtasıyla belli bir uluslararası ya da bölgesel meselelerde ülkenin siyasal pozisyonu ortaya konur, insanların mentalitesi gelişir, ülkenin dış imajı yaratılır, ülkelerarası ilişkiler düzene konur, çeşitli bloklar meydana getirilir, bazen de ciddi çelişkiler çözüme kavuşturulur.
Bu süreçte Özbekistan’da iletişim araçları çağdaş teknikle, internet ve uydu imkânlarına sahip olmaktadır.
İtiraf edilmelidir ki ülkede gerçekleştirilmekte olan derin ıslahatların dünya medyasına yansıtılmasında yabancı muhabirlerin de ayrı yeri vardır.
Uluslararası medya temsilcileri iyi bir gelenek haline gelen “mega info tour” programları vasıtasıyla Özbekistan’a teşrif buyurarak Taşkent ve diğer şehirlerde düzenlenen konferanslar, endüstri fuarları ve kültürel etkinliklerde aktif olarak katılmaktadırlar. Ayrıca ülke Dış İşleri Bakanlığı’nda uzun süreli akredite edilmiş olan yabancı muhabirler de canlı faaliyette bulunmaktadırlar.
Geniş planda bakılırsa Özbekistan’ın dünya medyasındaki imajı; bütün reel ve virtüel iletişim araçlarına, genel iletişimde ülkenin siyasî itibarına, iktisadî-toplumsal imkânlarına, mali imkânklarına, kültür, sanat, spor ve tarihine, dünkü ve bugünkü hayatına dahil olan bütün haberlerin toplamını ifade eder.
Uzmanlara göre bir ülkenin propogandası sadece o ülke tarafından yapılmaz. Çünkü onun tarihi, kültürü ve sanatı vardır.
Özbekistan’ın Büyük İpek Yolu üzerinde bulunan eski şehirleri, zengin kültürel anıtları, Özbek milletini dünyaya tanıtan atalarımız, büyük liderler, bilim adamları, şairler ve ressamların yapıtları uzun yıllardan beri dünya kamuoyunun dikkatini çekegelmektedir.
Bu bağlamda sporun ayrı bir yeri vardır. Bağımsızlık yıllarında Özbek sporcuları bütün yeteneklerini ortaya koyarak ülke bayrağının yükseğe kaldırılmasını, dünya spor arenalarında ülke marşının seslendirilmesini sağladılar. Cumhurbaşkanı İ.A.Kerimov’un dediği gibi, “hiçbir şey bir ülkenin itibarını spor kadar dünyaya yayamaz.”
Şu anda internet ve uydu imkânlarından verimli bir şekilde yararlanarak ülkedeki muhabirler, millî blogerler Özbekistan’ın yerini daha da yükseltmeye, onun imajını daha da sağlamlaştırmaya çalışmaktadırlar.
Ülkedeki önemli gazeteler, televizyon kanalları (mtrk.uz) ve haber ajansları, özellikle Özbekistan Millî Haber Ajansı (uza.uz) ve Cihan haber ajansının (jahonnews.uz) faaliyetleri dikkat çekicidir. Söz konusu ajanslar tarafından bu alanın geliştirilmesi yolunda birçok iş gerçekleştirilmiştir. Örneğin, haberler, yenilikler, röportajlar, makaleler, fotoğraflar, videolar günümüz talepleri dahilinde geliştirilmiştir.
Önemlisi, bunlar dünya ülkelerine ulaştırılırken yeni tekniklere yer verilerek bazı sonuçlar elde edilmektedir.
Yalnız, dünya boyunca yayılan bu haber, makale ve verilerin dili ve üslubu uluslararası standartlara uygun mu? Yabancı okuyucu kitlesi ya da uzmanların bu konudaki fikri ne? İşte bu bağlamda millî iletişim araçlarının internetteki resmi sitelerini, onların başarılı ve başarısız yanlarını karşılaştırmalı olarak analiz etmek planlanmıştır.
Millî çıkarlardan yola çıkarak uluslararası medya alanında Özbekistan’la ilgili haberleri kontrol etme, negatif akımları önleme ve bu mekanizmayı geliştirme konusunda sadece bilimsel araştırmalar değil, amaçlı işler de gerçekleştirilmemiştir.
Dünya medyasındaki eğilimler, onun önemli konuları ve geleceği konusu BDT ülkelerinde, özellikle Rusya Federasyonu’nda, Ukrayna’da, Beyaz Rusya’da, ayrıca Batı ve Doğu ülkelerinde araştırılmıştır. Örneğin T.Parsons, E.Yudina, S.Anholt, D.Klimenko, M.Nazarov, M.Kastels ve diğer bilim adamları tarafından bu alanda, özellikle medyayla ilgili bilimsel araştırmalar gerçekleştirilmiştir.
Özbekistan’da ise bu alana yakın konular, özellikle internet gazeteciliği meselesi araştırılmıştır. F.Mominov, Ş.Kudrathocayev, D.Reşidova, N.Muradova ve başka birkaç bilim adamı ve araştırmacı tarafından bazı işler ortaya konmuştur. Onların telif ettikleri risale, kitap ve makaleleri vardır.
Demek ki bir gurup araştırmacı medya kavramını genel olarak araştırmışsa, diğer gurup onun internetle ilgili yönlerini araştırmıştır.
Bundan özetle Özbekistan’ın dünya medyasındaki imajını yaratan temeller, onu geliştirme prensipleri ve teknikleri tam bir şekilde araştırılmamıştır, diyebiliriz. Bu konu şimdiye kadar bilimsel açıklığa kavuşturulmamıştır.
Demek ki Özbekistan’ın dünya medyasındaki imajının temelleri, onları geliştirme teknikleri ile ilgili sorunları inceleme, analiz etme, gelinen kararları ilk önce medyaya yansıtma, ayrıca uluslararası medya ve onun imkânlarından tam olarak yararlanma, dış medya propogandasını geliştirme, yurt dışındaki kitle haberleşme araçlarıyla işbirliği yapma gibi meseleleri teorik-teknik açıdan değerlendirmek lâzım.
Haber asrı olan XXI.yüzyıl koşullarında ülkeyi dünya medyasına itiraf ettirme prensipleri geliştirilirken şu etkenlere dikkat edilmelidir:
ülkenin imajı, onun reklamı ve dış medya propogandasını teorik açıdan araştırma;
farklı haber saldırıları ile ilgili önemli meseleleri bir an önce uzmanlar, teorici ve pratisyenlerle birlikte çözüme ulaştırma yollarını bulma;
ülke imajının sağlamlaştırılması konusunda medya faaliyetinde yapılan yanlışlar ve ortaya çıkan problemleri ortaya koyma, onları teorik açıdan analiz etme, onların çözümüne ait fikirleri toplama, özetleme;
ortaya atılan meselenin siyasî ve diplomatik ilişkilerle ilgili yönlerini kısmen inceleme;
Özbekistan’ın eşit haklara sahip, egemen bir ülke olarak yurt dışı medyasına yansıtılmasını araştırma;
ülke imajının yaratılmasında bireyin (ülke başkanının) yeri konusunu Cumhurbaşkanı İ.A.Kerimov’un medya temsilcilerine verdiği demeçleri örneğinde araştırma;
uluslararası medyada Özbekistan imajının geliştirilmesinde internet gazetelerinin yeri meselesi iletişim araşları olarak kayıttan geçmiş millî web-siteler örneğinde inceleme;
ülke imajının geliştirilmesinde audio-visual gezeteciliğin önemini Özbekistan’daki televizyon kanallarının mtrk.uz ve mediabay.uz siteleri örneğinde araştırma;
millî haber dairesinin bugünkü durumu, sorun ve eksikliklerini ÖzA, Cihan, Türkistan-press gibi haber ajansları örneğinde analiz etme;
Özbekistan’da uluslararası gazeteceliğin geliştirilmesi konusunu Cihan haber ajansı örneğinde analiz etme;
ülke imajının geliştirilmesinde medyada çağdaş kitle iletişim tekniklerini kullanma meselesini araştırma;
gazeteci öğrenciler ve pratisyen gazeteciler için ders kitabı, risale ve tavsiyenâmelerin yaratılması ve s.
Yukarıdakilere göre 1991-2013 yıllarında Özbekistan Cumhuriyeti cumhurbaşkanı İ.A.Kerimov tarafından gerçekleştirilen ıslahatlar stratejisi, kendisinin toplumu ve iletişim araçlarını demokratlaştırma konusunda verdiği talimat ve tavsiyeleri, Batı ve BDT ülkeleri bilim adamlarının dünya medyası ve ülkenin imajı meseleleri ile ilgili düşünceleri, Özbekistan bilim adamlarının bağımsızlık yıllarında gazetecilik, toplumbilim, politoloji, felsefe ve pedagoji gibi bilim dallarında verdikleri eserleri, yurt dışı ve yurt içi gazetecilik tarihinde toplanan tecrübeleri araştırmanın teknik ve teorik temeli olabilir.
Millî gazetecilikte ilk defa Özbekistan’ın dünya medyasındaki imajı meselesinin bilimsel açıdan araştırılması, söz konusu meselenin dünya uzmanlarınca araştırılmış olması, onların edindikleri tecrübe, onların faaliyetlerinin istikballeri ve özellikleri analiz edilerek millî gazetecilik bakımından değerlendirilmesi, teorik ve pratik temellerin işlenmiş olması araştırmanın bilimsel değerini yükseltir.
Konunun önemi, onun dünya ve yerel gazetecilikte araştırılmışlık derecesi, teknik yönleri, amaç ve vazifeleri, onu yürürlüğe koyma mekanizması, özetler, tavsiye ve tekliflerin işlenmesi çok önemlidir.
Bu süreçte dünya medyasında Özbekistan’ın imajı, onun temelleri ve onu geliştirmeyle ilgili meselelerin derinlemesine incelenmesi lâzım.
Konunun derin bir şekilde araştırılması için uluslararası tecrübenin karşılaştırmalı analizine de yer vermek lâzım. Yabancı uzmanlar, müellifler, siyasî yorumcular, bilim adamları, fen ve devlet adamları, iş adamları ve medya uzmanlarının ileri sürdüğü fikirlerin sınıflandırılması yerinde olur. Konuya ait bütün bilgilerin (bilimsel eserler, mecmualar, risaleler, makaleler, internet, televizyon ve radyo materyalleri) sınıflandırılması lâzım.
Gerçekten medya çok büyük bir güçtür. O, herhangi bir ülkeyi dünyaya tanıtabilir. Ayrıca medya vasıtasıyla ülkenin açık ne berraklığı sağlanır.
Bunlara göre Özbekistan’ın dünya medyasındaki imajını ortaya koyan temeller nelerdir? Bağımsızlığın geçtiğimiz 22 senesi boyunca bu alanda ne gibi eksiklikler oldu? Bu alanda daha ne gibi işler gerçekleştirilebilir? Bunları geliştirme tekniğini genişletmek için nelere dikkat etmek lâzım?
İşte bunun gibi önemli meseleleri bilimsel ve teorik açıdan değerlendirmek günümüzün talebidir.
Kaynakça:
Kerimov İ.A., Yüksek Maneviyat, Yenilmez Güçtür, Taşkent, Maneviyat Yayınevi, 2008.
Vasilenko İ.A., Günümüzde Dünya Jeopolitikası, Moskova,2006.
Nazarov M.M., Günümüzde kitle iletişim: analiz tekniği ve araştırma pratiği, Moskova, URSS, 2000.
Dostmuhammed H.N., İletişim Araçlarını Geliştirmenin Demokratik Kalıpları, Taşkent, Özbekistan Yayınevi, 2005.
Anholt, Simon (2010-01-23). Places: Identity, Image and Reputation. Palgrave Macmillan.
Birunî ALİMOV,
Özbekistan Millî Üniversitesi Alî Gazetecilik Kürsüsü Müdürü
